Climate Change And Monsoon 2025 : भारतासाठी मॉन्सून 2025 मुळे अनेक दु:खद आठवणी निर्माण झाल्या आहेत. देशाचा जवळपास अर्धा भाग—म्हणजेच 45% भूभाग—अतिवृष्टीने बाधित झाला. या काळात 59 नद्यांनी आपल्या पुराची धोक्याची पातळी ओलांडली आणि 1500 हून अधिक लोकांना आपला जीव गमवावा लागला. हवामान बदलामुळे मॉन्सूनमध्ये हे मोठे बदल दिसत असून, आता एल निनो (El Niño) किंवा ला निनो (La Niña) नाही, तर जागतिक हवामान बदल (क्लायमेट चेंज) हेच मॉन्सूनमधील बदलांचे मुख्य कारण असल्याचे तज्ज्ञ सांगत आहेत.
क्लायमेट ट्रेंड्स या संस्थेच्या नवीन अहवालानुसार, हवामान परिवर्तनामुळे मॉन्सूनमध्ये अधिक वृष्टी होत आहे. यामुळे पावसाचे दिवस कमी होत आहेत. परंतु, जेव्हा पाऊस पडतो, तेव्हा तो अत्यंत तीव्र असतो. गेल्या 10 मॉन्सूनपैकी 5 वर्षांत सामान्यपेक्षा जास्त पाऊस झाला आहे. अहवालातील आकडेवारीनुसार, 2025 च्या मॉन्सूनमध्ये 2277 पूर आणि अतिवृष्टीच्या घटना घडल्या, ज्यात 1528 लोकांचा मृत्यू झाला.
उत्तर-पश्चिम आणि ईशान्येकडील विषम स्थिती
मॉन्सून 2025 मध्ये पाऊस अतिशय असमान राहिला. उत्तर-पश्चिम भारतात 27% जास्त पाऊस नोंदवला गेला, जो 2001 नंतरचा सर्वाधिक आहे. लडाखमध्ये 342 टक्के, तर राजस्थानमध्ये 60-70 टक्के जास्त पाऊस झाला. गुजरात, मध्य प्रदेश आणि महाराष्ट्रातही पाऊस चांगला झाला. मात्र, पूर्व आणि ईशान्य भारताला मोठा फटका बसला, जिथे 20% पाऊस कमी झाला. आसाम, अरुणाचल प्रदेश आणि बिहार सर्वाधिक प्रभावित झाले आणि 1901 नंतरचा हा सर्वात कोरडा मॉन्सून ठरला. 36 हवामान उप-क्षेत्रांपैकी 35 टक्क्यांमध्ये जास्त आणि 10 मध्ये खूप जास्त पाऊस झाला.
हेही वाचा - mParivahan App: कुठेही प्रवास करताना ड्रायव्हिंग लायसन्स ठेवण्याची चिंता मिटली, आता हे' अॅप मोबईलमध्ये ठेवा
वैज्ञानिक कारणे आणि धोक्याची घंटा
जागतिक तापमानवाढ (Global Warming) हे या बदलाचे मुख्य कारण आहे. अरबी समुद्र आणि बंगालचा उपसागर अधिक गरम होत असल्याने पाण्याची बाष्पीभवन (Vaporization) क्षमता वाढून मुसळधार पाऊस पडत आहे. इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ जिओमॅग्नेटिझमचे संचालक डॉ. ए. पी. दिम्री यांच्या मते, 'वेस्टर्न डिस्टर्बन्स' (Western Disturbance) आता दक्षिणेकडे सरकत असल्याने हिमालय आणि उत्तर मैदानी प्रदेशात पाऊस वाढत आहे. स्कायमेट वेदरचे उपाध्यक्ष महेश पलावत सांगतात की, गेल्या दशकांपेक्षा आता वातावरणात जास्त आर्द्रतेने (Moisture) भरलेले होत आहे. हिमालय तर जागतिक सरासरीपेक्षा तीनपट वेगाने गरम होत आहे, ज्यामुळे फ्लॅश फ्लडचा धोका वाढत आहे.
जीवितहानी आणि नुकसान
मॉन्सून 2025 मध्ये झालेले नुकसान मोठे होते. सर्वाधिक नुकसान झालेल्या राज्यांमध्ये मध्य प्रदेशात 290 मृत्यू, उत्तर प्रदेशात 201, हिमाचल प्रदेशात 141 आणि जम्मू-काश्मीरमध्ये 139 मृत्यूंची नोंद झाली. 18 मॉन्सून आठवड्यांपैकी 14 आठवड्यात जास्त किंवा खूप जास्त पाऊस झाला. ऑगस्ट महिना सर्वाधिक वाईट ठरला, ज्यात 28 पूरपातळी तुटल्या. गंगा नदीच्या खोऱ्यात 32, तर यमुना नदीच्या खोऱ्यात 10 पूर घटना नोंदल्या गेल्या. उत्तर प्रदेश आणि बिहारमध्ये ॲरोसोल (Aerosol) प्रदूषणामुळे पाऊस कमी झाला, तर राजस्थान आणि गुजरातमध्ये मागील 20 वर्षांत पावसाचे प्रमाण वाढले आहे. तज्ज्ञांच्या मते, हे ट्रेंड पुढेही कायम राहणार असल्याने देशाला आता या बदलांशी जुळवून घेणे (Adaptation) शिकणे आवश्यक आहे.
हेही वाचा - Diwali WhatsApp Messages: दिवाळीत शुभेच्छा देताना सावध रहा! एक चुकीचा मेसेज पोहोचवेल थेट जेलमध्ये