भारतामध्ये निवडणुका आयोजित करण्यासाठी इलेक्ट्रॉनिक मतदान यंत्रांचा (EVMs) वापर मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. मात्र, यंत्रणा सुरक्षेसाठी काही विशेष वैशिष्ट्ये आहेत, ज्यामुळे मतदान प्रक्रिया पारदर्शक, विश्वासार्ह आणि सुरक्षित राहते. या लेखात, आपण भारतीय EVMs मध्ये समाविष्ट असलेल्या सुरक्षा वैशिष्ट्यांचा सखोल अभ्यास करू, ज्यामुळे ते संभाव्य धोके आणि हॅकिंगपासून सुरक्षित राहतात.

1. वन-टाइम प्रोग्रामेबल मायक्रोकंट्रोलर
भारतीय EVMs च्या मुख्य भागामध्ये वन-टाइम प्रोग्रामेबल (OTP) मायक्रोकंट्रोलर असतो. हा मायक्रोकंट्रोलर मतदान सॉफ्टवेअर सुरक्षितपणे साठवतो, जो फॅक्ट्रीमध्ये प्रोग्राम केल्यानंतर कोणताही बदल केला जात नाही. हे सुनिश्चित करते की मतदान प्रणाली सुरक्षित आहे आणि त्यामध्ये कोणत्याही प्रकारचा अनुचित बदल होऊ शकत नाही.

2. VVPAT (वोटर व्हेरिफायबल पेपर ऑडिट ट्रेल)
VVPAT प्रणाली हे EVM चं एक महत्त्वाचं सुरक्षा वैशिष्ट्य आहे. प्रत्येक मतदाराने मतदान केल्यावर, मशीन एक कागदी पर्ची छापते ज्यावर उमेदवाराचे नाव आणि चिन्ह असते. हे पर्ची 7 सेकंदांसाठी दिसते आणि मतदाराला आपला निवडलेला उमेदवार तपासण्याची संधी मिळते. ही प्रक्रिया पारदर्शकतेला वाढवते आणि निवडणूक प्रक्रिया अधिक विश्वासार्ह बनवते.

3. डायनॅमिक कोड असाइनमेंट्स
डायनॅमिक कोड असाइनमेंट्स मतदान यंत्राच्या कंट्रोल युनिट्स आणि बॅलट युनिट्स यांच्यात सुरक्षित संप्रेषण सुनिश्चित करतात. प्रत्येक की प्रेस वेळी वेळ stamps आणि सिक्वेन्समध्ये स्टोर केले जातात, ज्यामुळे मतदानाच्या प्रक्रिया कधीही बदलल्या जात नाहीत.

4. कंट्रोल युनिट सुरक्षा
EVMs चे कंट्रोल युनिट्स अनेक सुरक्षा प्रोटोकॉलसह येतात. OTP मायक्रोकंट्रोलर्स, डायनॅमिक कोडिंग, डेटा एन्क्रिप्शन आणि टॅम्पर डिटेक्शन या युनिट्समध्ये समाविष्ट असतात. याचे कार्य नेटवर्क कनेक्टिव्हिटीशिवाय असते, जे हॅकिंग आणि रिमोट इंटरफेअरन्सची शक्यता दूर करते.

5. बॅलट युनिट सुरक्षा
बॅलट युनिट्स मतदान नोंदवण्यासाठी डिझाइन केलेले असतात आणि ते कंट्रोल युनिट्ससोबत 5 मीटरच्या केबलद्वारे जोडले जातात, ज्यामुळे ते कोणत्याही प्रकारच्या नेटवर्क कनेक्शनपासून दूर राहतात. निवडणूक आयोग कडून अत्यंत सुरक्षा उपाय असतात जसे की मॉक पोल्स आणि सील प्रक्रिया.

6. नेटवर्क कनेक्शन नसणे
भारतीय EVMs कधीही इंटरनेट, Wi-Fi किंवा ब्लूटूथ कनेक्टिव्हिटीसह कार्य करत नाहीत, ज्यामुळे बाह्य हॅकिंग किंवा अनधिकृत प्रवेश होण्याची शक्यता पूर्णपणे नाकारली जाते. या प्रकारे, EVMs संपूर्णपणे सुरक्षित राहतात आणि दूरदर्शनवरील आक्रमणापासून मुक्त असतात.

7. मायक्रोचिप व्हेरिफिकेशन
प्रत्येक EVM एक मायक्रोचिप व्हेरिफिकेशन प्रक्रियेतून जातो, जिथे भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड आणि इलेक्ट्रॉनिक्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेडचे इंजिनियर प्रत्येक घटकाची तपासणी करतात आणि कोणत्याही प्रकारच्या बदलांना प्रतिबंधित करतात.

8. बॅटरी बॅकअप
EVMs मध्ये असलेल्या बॅटर्‍या मतदानाच्या 5 दिवस आधी घालण्यात येतात आणि त्यांचे प्रारंभिक व्होल्टेज 7.5-8 व्होल्ट असते, त्यामुळे मतदान प्रक्रियेच्या दरम्यान यंत्र कार्यशील राहते. या युनिट्सवर सील केलेले बॅटरी पॅक असतात आणि ते राजकीय पक्षांच्या प्रतिनिधींनी स्वाक्षरी केले जातात, जे पारदर्शकतेसाठी आणि संरक्षणासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.

9. रिअल-टाईम क्लॉक कॉन्फिगरेशन
रिअल-टाईम क्लॉक फीचर प्रत्येक की प्रेससाठी टाईमस्टॅम्प ठेवते, ज्यामुळे प्रत्येक मतदानाचा तपशील तपासला जाऊ शकतो. यामुळे मतदानाची प्रक्रिया अधिक सुरक्षित आणि पारदर्शक बनते.

10. यादृच्छिक प्रक्रिया (Randomization Process)
EVMs ची निवड यादृच्छिकपणे केली जाते, ज्यामुळे निवडणुकीतील निष्पक्षतेला खात्री मिळवते. पहिला स्तर मतदारसंघानुसार संगणकीय निवडीचा वापर करून निवड केला जातो, तर दुसरा स्तर निवडणूक आयोगाच्या प्रतिनिधीद्वारे केला जातो.

11. शारीरिक सीलिंग
EVMs वर टॅम्पर-एविडंट सील्स लावले जातात, जे कोणत्याही प्रकारच्या अनधिकृत प्रवेशाची सूचना देतात. निवडणूक आयोग या प्रक्रिया मध्ये अत्यंत गंभीर असतो, ज्यामुळे मतदान यंत्राच्या अखंडतेची सुनिश्चितता होईल.

12. सॉफ्टवेअर प्रमाणीकरण
वन-टाइम प्रोग्रामेबल (OTP) चिप्सच्या सहाय्याने मतदान सॉफ्टवेअर सुरक्षितपणे स्टोअर केले जातं, ज्यामुळे ते तयार झाल्यावर बदलता येत नाही. हे प्रमाणीकरण अनधिकृत बदलांना प्रतिबंधित करतं आणि मतदान प्रक्रियेची विश्वासार्हता कायम ठेवतं.

13. स्ट्रॉंगरूम सुरक्षा
EVMs ज्या स्ट्रॉंगरूममध्ये ठेवलेल्या असतात, तेथे चोवीस तास सीसीटीव्ही देखरेख, शस्त्रधारी सुरक्षा कर्मचारी आणि कडक प्रवेश नियंत्रण असतात. या उपायांनी मशीनच्या अखंडतेची सुरक्षा आणि खात्री देण्यात येते.

14. घटक व्हेरिफिकेशन
EVMs च्या प्रत्येक घटकाची तपासणी पोलिटिकल प्रतिनिधीं समोर केली जाते. यामुळे पारदर्शकतेची खात्री मिळवली जाते, आणि मतदान यंत्राच्या घटकांचा वास्तविकतेसाठी प्रमाणीकरण होतो.

15. मॉक पोल प्रक्रिया
मॉक पोल्स करून उमेदवारांना किंवा त्यांच्या प्रतिनिधींना EVMs ची कार्यक्षमता तपासण्याची संधी मिळते. हे सुनिश्चित करते की मतदान यंत्रे सुरळीत आणि विश्वसनीयपणे कार्य करतात.

16. टॅम्पर डिटेक्शन मेकॅनिझम
EVMs मध्ये टॅम्पर डिटेक्शन मेकॅनिझम असतात, जे कोणत्याही प्रकारच्या शारीरिक हस्तक्षेपाची तपासणी करतात. या यंत्रणा यंत्राची अखंडता आणि मतदान प्रक्रिया सुरक्षित ठेवतात.

17. सुरक्षित डेटा ट्रान्समिशन
EVMs नेटवर्क कनेक्टिव्हिटीशिवाय कार्य करतात, त्यामुळे दूरस्थ हॅकिंगचे धोके नाहीत. OTP मायक्रोकंट्रोलर्स वापरणे, मतदान सॉफ्टवेअरमध्ये कोणताही बदल न करता डेटा सुरक्षा सुनिश्चित करते.

18. त्रुटी शोध कोड
डायनॅमिक की कोड असाइनमेंट्स प्रत्येक मतदानाची रिअल-टाईम तपासणी करतात. कोणत्याही अनियमिततेची ओळख होईल, आणि त्यामुळे अनधिकृत बदल होऊ शकत नाहीत.

19. VVPAT पुनरावलोकन
VVPAT प्रणाली प्रत्येक मतदानावर एक कागदी पर्ची छापते, ज्यामुळे मतदार आपला निवडलेला उमेदवार तपासू शकतो. ही प्रणाली मतदान प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि विश्वासार्ह बनवते.

20. शारीरिक सीलिंग
EVMs वर टॅम्पर-एविडेंट सील्स असतात, जे मतदानानंतर कोणत्याही अनधिकृत प्रवेशाची चाचणी करतात. हे सील मतदान यंत्राची अखंडता राखण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

भारतीय EVMs च्या सुरक्षा वैशिष्ट्यांनी निवडणुकीची पारदर्शकता, सुरक्षितता आणि विश्वासार्हता सुनिश्चित केली आहे. यातील प्रत्येक घटक, सुरक्षेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण असून, ते सर्व मिळून निवडणुकीच्या अखंडतेला मजबुती दाखवतात. EVMs द्वारे भारतीय लोकशाहीला अधिक मजबूत आणि सुरक्षित बनवण्याचा प्रयत्न सुरु आहे.