मकर संक्रांती हा भारतीय संस्कृतीत महत्त्वाचा सण आहे, जो नव्या आशा, परंपरा आणि नात्यांची उब देतो. प्रत्येक वर्षी जानेवारीच्या 14 किंवा 15 तारखेला साजरा होणारा हा सण सूर्य मकर राशीत प्रवेश केल्याचे प्रतीक मानला जातो. संक्रांतीला शास्त्रीय आणि सामाजिक महत्त्व असून, तो विविध भागांमध्ये वेगवेगळ्या पद्धतीने साजरा होतो.

मकर संक्रांतीच्या तारखांमध्ये बदल का होतो?
1. सौर वर्ष आणि कॅलेंडरचे अंतर:
भारतीय सौर कॅलेंडर (ज्युलियन कॅलेंडर) आणि ग्रेगोरियन कॅलेंडर यामध्ये छोटासा वेळेचा फरक आहे. हा फरक दर वर्षी थोडा पुढे जातो, त्यामुळे काही वर्षांत मकर संक्रांती 14 जानेवारीला तर काही वेळा 15 जानेवारीला साजरी केली जाते.

2. ज्योतिषीय गणना:
ज्योतिषशास्त्रानुसार, सूर्याचा मकर राशीत प्रवेश होण्याचा अचूक क्षण म्हणजे संक्रांती. या अचूक क्षणानुसार ठरते की सण 14 तारखेला साजरा होणार की 15 तारखेला. जर सूर्य संक्रमण संध्याकाळी किंवा रात्री घडले, तर सण दुसऱ्या दिवशी म्हणजे 15 तारखेला साजरा केला जातो.

सणाचे महत्त्व आणि पारंपरिक स्वरूप
मकर संक्रांतीला सूर्य देवतेची पूजा केली जाते. हा दिवस दिवस-रात्र समान होण्याच्या दिशेने सुरू होणाऱ्या काळाची सुरुवात दर्शवतो. पोंगल, लोहडी, उत्तरायण अशा विविध नावांनी ओळखल्या जाणाऱ्या या सणाला प्रत्येक प्रदेशात अनोखी ओळख आहे. महाराष्ट्रात याला विशेष महत्त्व असून, तिळगुळ घ्या, गोडगोड बोला, हा संदेश देत नातेसंबंध गोड करण्याचा प्रयत्न केला जातो.

काय असते खास तिळगुळामध्ये?
तिळगुळ हे या सणाचे खास आकर्षण आहे. गुळाचा गोडवा आणि तीळाचा पौष्टिकपणा हा आरोग्यासाठीही फायदेशीर मानला जातो. यामुळे तिळगुळाचा वाटा म्हणजे फक्त चवच नव्हे तर स्नेहाचा प्रतीक मानला जातो.
आधुनिक काळात संस्कृती जग कितीही पुढे गेले, तरी मकर संक्रांतीच्या परंपरा आजही जिवंत आहेत. सामाजिक आणि धार्मिक कार्यक्रमांसोबतच पर्यावरणपूरक सण साजरा करण्यावर भर दिला जात आहे.

(सूचना : येथे दिलेली माहिती धार्मिक श्रद्धेवर आधारित आहे. याला कोणताही शास्त्रीय पुरावा नाही. जय महाराष्ट्र त्याची हमी देत नाही.)