आता सौरऊर्जा, जलविद्युत आणि अणुऊर्जेवर धावणार ट्रेन; जाणून घ्या, कसा आहे भारतीय रेल्वेचा 'फ्यूचर प्लॅन'

India Business News: भारतीय रेल्वेने साल 2030 पर्यंत नेट-झिरो कार्बन उत्सर्जनाचे लक्ष्य गाठण्याचे ध्येय ठेवले आहे. हे उद्दिष्ट गाठण्यासाठी भारतीय रेल्वेने जोरदार तयारी केली आहे. या उपक्रमाची पूर्तता करण्यासाठी भारतीय रेल्वेने 2030 पर्यंत अणुऊर्जा, सौरऊर्जा, जलविद्युत, पवन आणि औष्णिक स्रोतांवर लक्ष केंद्रित करून वैविध्यपूर्ण ऊर्जा धोरण आखण्याचे उद्दिष्ट ठेवले आहे. यामुळे 2025-26 संपेपर्यंत 95% रेल्वेगाड्या विजेवर चालवण्यासाठी तयार केल्या जातील. यामुळे कार्बन उत्सर्जन आणि डिझेलवरील खर्चात लक्षणीय घट होईल.

देशाची लाईफलाईन असलेली भारतीय रेल्वे आता झिरो कार्बन उत्सर्जनाचे लक्ष्य गाठण्याची तयारी करीत आहे. साल 2030 पर्यंत शून्य कार्बन उत्सर्जनाचे लक्ष्य साध्य करण्यासाठी रेल्वेने अणुऊर्जा विभाग ( DAE ) आणि ऊर्जा मंत्रालयाशी चर्चा सुरू केली आहे. त्यामुळे प्रदुषणात रेल्वेचा शून्य वाटा असणार आहे. या उपक्रमांतर्गत रेल्वे आता स्वत:चे अणुऊर्जा प्रकल्प उभारण्यात सहकार्य करणार असून वीज खरेदीची हमी देणार आहे.भारतीय रेल्वे छोट्या स्वरुपाच्या अणुऊर्जा प्रकल्पांसाठी जमीन उपलब्ध करून देणार आहे. वीज खरेदीची हमी देईल, तर अणुऊर्जा विभाग आणि ऊर्जा मंत्रालय इंधन पुरवठा करारांतर्गत हे प्रकल्प उभारण्यास मदत करणार आहेत.

हेही वाचा - बिहारमध्ये अ‍ॅमेझॉनच्या पाण्यात आढळणारे इतर माशांना खाणारे अमेरिकन भक्षक कॅटफिश सापडले; स्थानिक मच्छिमार चिंतेत

2030 पर्यंत रेल्वेला किती वीज लागणार ?
भारतीय रेल्वे ब्रॉडगेज मार्गांचे संपूर्ण विद्युतीकरण साध्य करण्याच्या दिशेने प्रगती करत आहे. अधिकाऱ्यांच्या मते, भारतीय रेल्वे अणुऊर्जा, सौरऊर्जा, जलविद्युत, पवन आणि औष्णिक स्रोतांचा समावेश करून 2030 च्या निव्वळ शून्य कार्बन उत्सर्जन उपक्रमासाठी वैविध्यपूर्ण ऊर्जा धोरण विकसित करत आहे. 2030 पर्यंत देशभरातील रेल्वेगाड्यांसाठी लागणाऱ्या 10-गीगावॅट (GW) ट्रॅक्शन विद्युत ऊर्जेची आवश्यकता पूर्ण करण्याचे या धोरणाचे उद्दिष्ट आहे.

यासाठी रेल्वे:
- औष्णिक आणि आण्विक स्रोतांमधून 3 गिगावॅट ऊर्जा मिळवेल.
- 3 गिगावॅट अक्षय्य ऊर्जा (पवनऊर्जा, सौरऊर्जा, जलविद्युत आदी) खरेदी करेल.
- उर्वरित ४ गिगावॅट वीज डिस्कॉम्स (वीज वितरण कंपन्या) कडून खरेदी केली जाईल. यासाठी वीज कंपन्यांशी करार केले जातील.

अधिका-यांनी सांगितले की, भारतीय रेल्वे चालू आर्थिक वर्षात ब्रॉडगेज मार्गांचे संपूर्ण विद्युतीकरण करण्याच्या दिशेने प्रगती करत आहे. 2025-26 पर्यंत, अंदाजे 95% गाड्या विजेवर चालतील, ज्यामुळे रेल्वेचे थेट कार्बन उत्सर्जन दरवर्षी 1.37 दशलक्ष टनांपर्यंत कमी होईल, जे 2030 पर्यंत स्थिर राहील.

एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले की, "रेल्वेसाठी सुमारे 2 गिगावॅट अणुऊर्जा राखून ठेवण्याची विनंती ऊर्जा मंत्रालयाकडे करण्यात आली आहे. नवीन संयुक्त उपक्रम प्रस्ताव आणि वीज खरेदी करारांमधून आणखी 2 गिगावॅट औष्णिक वीज मिळवली जाईल." अधिकाऱ्याने असेही सांगितले की, 500 मेगावॅट 24 तास अक्षय ऊर्जेची व्यवस्था विकसित केली जात आहे. याव्यतिरिक्त, रेल्वे वीज पुरवठ्यासाठी 1.5 गिगावॅट क्षमतेचे जलविद्युत प्रकल्प नियोजनाधीन आहेत.

"2025-26 पर्यंत जवळजवळ 95% गाड्या विजेवर धावत असतील. यामुळे रेल्वेचे थेट कार्बन उत्सर्जन दरवर्षी 1.37 दशलक्ष टनांपर्यंत कमी होईल आणि 2030 पर्यंत ते तसेच राहील," असे एका अधिकाऱ्याने सांगितले. वनीकरणाच्या उपाययोजनांमुळे हे उत्सर्जन प्रभावीपणे भरून निघू शकते. सध्या, भारतीय रेल्वेच्या 90 % गाड्या विद्युत उर्जेचा वापर करतात, तर उर्वरित 10 % गाड्या डिझेल वापरतात. हे तीन वर्षांपूर्वीच्या तुलनेत लक्षणीय प्रगती दर्शवते. तीन वर्षांपूर्वी डिझेलवर चालणाऱ्या गाड्या 37 % होत्या.

अधिकाऱ्याने पुष्टी केली की, "रेल्वे उत्पादन युनिट्स आणि हरित रेल्वे स्थानकांवर ऊर्जा कार्यक्षमतेद्वारे कार्बन नकारात्मक पद्धतींचा समावेश करण्यासाठी पावले उचलली जातील."
इलेक्ट्रिक ट्रॅक्शनकडे संक्रमणामुळे पर्यावरणीय फायद्यांसोबतच आर्थिक फायदे देखील मिळतील. 2025-26 मध्ये डिझेल इंधनावरील रेल्वेचा खर्च 9,528.53 कोटी रुपयांपर्यंत कमी होण्याचा अंदाज आहे, जो दहा वर्षांहून अधिक काळातील सर्वात कमी डिझेल-संबंधित खर्च आहे.

हेही वाचा - तुम्हालाही मोमोज खायला आवडतात? या शहरात मोमोजच्या फॅक्टरीत फ्रिजमध्ये सापडले विचित्र प्राण्याचे डोके!

या प्रकल्पाला निधी कुठून मिळणार?
अहवालानुसार, रेल्वेच्या सार्वजनिक क्षेत्रातील वित्तपुरवठा संस्था या प्रकल्पांना निधी देतील. या प्रकल्पांसाठी निधी उभारण्याची जबाबदारी भारतीय रेल्वे वित्त महामंडळाला (IRFC) दिली जाऊ शकते.

रेल्वेमंत्र्यांनी याविषयी काय सांगितले?
भारतीय रेल्वेने अणुऊर्जा वाटपासाठी न्यूक्लीअर पॉवर कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड ( एनपीसीआयएल ) आणि ऊर्जा मंत्रालयाला विचारणा केली असल्याचे गेल्या आठवड्यात राज्यसभेत विचारलेल्या एका प्रश्नाचे उत्तर देताना रेल्वे मंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी स्पष्ट केले आहे. ते पुढे म्हणाले,की रेल्वेची विजेची मागणी सतत वाढतच आहे. रेल्वेने विद्यमान आणि भविष्यात येणाऱ्या अणुऊर्जा प्रकल्पांमधून वीज मिळविण्यासाठी पर्यायांचा शोध सुरू केला आहे. रेल्वेला त्यांच्या ट्रॅक्शन पॉवर गरजा पूर्ण करता याव्यात, म्हणून रेल्वे मंत्रालयाने हे पाऊल उचलले आहे.