Cloud Seeding Failed in Delhi : दिल्लीतील विषारी हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी कृत्रिम पाऊस (क्लाउड सीडिंग) पाडण्याचा दिल्ली सरकारने आणि IIT कानपूरने केलेला पहिला प्रयोग यशस्वी झाला नाही. या प्रयोगाची माहिती देताना IIT कानपूरचे संचालक प्रोफेसर मनिंद्र अग्रवाल यांनी सांगितले की, पहिल्या प्रयत्नात पाऊस न पडण्याचे मुख्य कारण ढगांमध्ये अत्यंत कमी आर्द्रता असणे होते. ती केवळ 15 टक्के होती. 'योग्य ढग + योग्य आर्द्रता = यशस्वी पाऊस' या वैज्ञानिक नियमानुसार, पुरेसा ओलावा नसल्यामुळे 'क्लाउड सीडिंग'ला पूर्ण यश मिळाले नाही.
तरीही प्रयोग 'सफल', पण पुढील ट्रायल स्थगित
प्रोफेसर अग्रवाल यांच्या मते, पहिल्या प्रयत्नात पाऊस न पडला तरी तो प्रयोग पूर्णपणे अयशस्वी ठरला नाही. गोळा केलेल्या आकडेवारीनुसार, या 'सीडिंग'मुळे हवेतील प्रदूषण (PM2.5 आणि PM10) मध्ये 6 ते 10 टक्के पर्यंत घट झाली. यावरून कमी आर्द्रता असलेल्या ढगांमध्येही प्रदूषणाचे कण 'धुवून काढण्यास' (Washout) क्लाउड सीडिंग काही प्रमाणात मदत करते, हे सिद्ध झाले. मात्र, आदर्श परिणाम मिळवण्यासाठी, IIT कानपूरच्या टीमने पुढील ट्रायल तात्पुरता स्थगित केला आहे. ढगांमध्ये योग्य आर्द्रता जाणवल्यानंतरच क्लाउड सीडिंगची प्रक्रिया पुन्हा सुरू केली जाईल.
हेही वाचा - Cloud Seeding in Delhi : क्लाउड सीडिंगचा दुसरा यशस्वी प्रयोग पूर्ण! दिल्लीत लवकरच पावसाची शक्यता
कृत्रिम पावसासाठी 'ओले ढग' का आवश्यक?
'क्लाउड सीडिंग' ही जादू नसून, ते एक विज्ञान आहे. यात विमान किंवा जमिनीवरून ढगांमध्ये चांदी आयोडाइड (Silver Iodide) सारखे सूक्ष्म कण टाकले जातात. हे कण 'बीज' (Seed) प्रमाणे काम करतात आणि ढगांमधील पाण्याच्या सूक्ष्म थेंबांना जोडण्याचे काम करतात. जेव्हा हे थेंब पुरेसे मोठे आणि जड होतात, तेव्हा ते पाऊस किंवा बर्फाच्या रूपात खाली पडतात.
या प्रक्रियेच्या यशासाठी ढगांमध्ये पाण्याची किमान मात्रा (लिक्विड वॉटर कंटेंट - LWC) असणे गरजेचे आहे. अमेरिकेच्या डेझर्ट रिसर्च इन्स्टिट्यूटनुसार, क्लाउड सीडिंगसाठी सापेक्ष आर्द्रता (Relative Humidity) किमान 75 टक्के असावी लागते. जर आर्द्रता 50 टक्क्यांपेक्षा कमी असेल, तर हे 'बीज' प्रभावीपणे काम करत नाहीत. दिल्लीत ही आर्द्रता केवळ 15 टक्के असल्याने मोठी चूक झाली. वैज्ञानिक सांगतात की, आर्द्रता 20-30% पेक्षा कमी असल्यास पावसाची शक्यता फक्त 10-20% राहते. त्यामुळे, दिल्लीसारख्या शहरांसाठी क्लाउड सीडिंग 'एक आशा' असली तरी, ते प्रदूषणावरचे अंतिम समाधान नाही.
हेही वाचा - President Droupadi Murmu: राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मूंचे राफेलमधून उड्डाण; वायुसेनेला दिला दृढ ऐक्याचा संदेश