'बजेट' हा शब्द ऐकल्यावर केंद्रीय अर्थमंत्री लॅपटॉप बॅग घेऊन जात आहेत, असे चित्र कदाचित तुमच्या डोळ्यांसमोर येत असेल. वैयक्तिक अंदाजपत्रक म्हणजे स्वतःचे बजेट तयार करणे हा तुमचे नेट वर्थ वाढवण्याचा सर्वात प्रभावी व मूलभूत मार्ग आहे. बरीचसे लोक वैयक्तिक बजेट तयार करणे टाळतात. कारण त्यांना वास्तव परिस्थितीला सामोरे जाण्याची भीती वाटत असते.
- वैयक्तिक बजेट म्हणजे आपले स्वतःचे आपण स्वतःच अंदाजपत्रक तयार करणे होय.
- आपले पैसे कुठे गायब झाले याचे आश्चर्य करत बसण्यापेक्षा पैसे कुठे गेले हे तुम्हाला तुमचे बजेट सांगते. तुमचे मासिक उत्पन्न कधी कमी, कधी पाहिजे हे तुम्हा जास्त असेल तर मागील 6 ते 12 महिन्यांच्या उत्पन्नाची सरासरी काढून ते मासिक उत्पन्न म्हणून गृहीत धरु शकता. बजेट तयार करताना मासिक सरासरी फार महत्वाची आहे.
- वैयक्तिक बजेट तयार केल्यावर तुम्ही चुकीच्या मोहात पाडणाऱ्या खर्चापासून वाचता, तुम्ही विनाकारण कर्जबाजारी होण्यापासूनही स्वतःचा बचाव करता. विनाकारण होणारा निरर्थक खर्च टाळल्याने बचत आपोआप होते.
वैयक्तिक बजेट म्हणजे काय?
वैयक्तिक बजेट म्हणजे आपल्या मासिक किंवा वार्षिक उत्पन्नाच्या तुलनेत खर्चाचे योग्य नियोजन करणं. यातून आपण किती कमावतो, किती खर्च करतो, आणि किती शिल्लक ठेवतो याचे स्पष्ट चित्र आपल्यासमोर येते. हे आपले स्वतःचे आर्थिक आराखडे असून, त्यातून आपण आपले ध्येय, गरजा आणि बचतीच्या योजना ठरवू शकतो.
बजेट कोणी तयार करायला हवे? आणि का?
बजेट बनवणं ही केवळ व्यावसायिकांची जबाबदारी नाही, तर सर्वसामान्य व्यक्तींनीही हे करणं गरजेचं आहे. विद्यार्थ्यांपासून गृहिणींपर्यंत आणि नोकरदारांपासून व्यावसायिकांपर्यंत प्रत्येकाने आपली आर्थिक स्थिती लक्षात घेऊन बजेट तयार करायला हवे. यामुळे आपण खर्चावर नियंत्रण ठेवू शकतो, गरजेचे आणि अनावश्यक खर्च यामधला फरक समजू शकतो.
बजेट कसे तयार करायचे?
बजेट तयार करताना पुढील टप्पे लक्षात घेणे आवश्यक असते:
1. बजेट बनवण्याचा निर्णय घ्या – आपल्याला आर्थिक सुबत्तेकडे वाटचाल करायची असल्यास हा पहिला टप्पा अत्यंत महत्त्वाचा.
2. आपले मासिक उत्पन्न जाणून घ्या – आपण किती कमावतो हे स्पष्ट असल्यास खर्चाचे मर्यादित नियोजन शक्य होते.
3. नेट वर्थ ठरवा – तुमच्याकडे असलेल्या मालमत्ता आणि कर्जाची स्थिती समजून घ्या.
4. खर्चाचे अंदाजपत्रक तयार करा – घरगुती, शैक्षणिक, सामाजिक, वाहन, इतर खर्च याचे वर्गीकरण करा.
5. खर्चाचे वर्गीकरण – निश्चित खर्च (भाडे, वीज बिल इत्यादी) आणि बदलते खर्च (भेटवस्तू, औषधे इ.) यामध्ये फरक करून नियोजन करा.
6. महिन्याला पुनरावलोकन करा – दर महिन्याला 10 ते 15 मिनिटे वेळ देऊन बजेटमध्ये फेरबदल करा.
वैयक्तिक बजेटचे फायदे
1. उत्पन्न व खर्च यांचा योग्य समतोल राखून बचतीत वाढ होते.
2. आर्थिक उद्दिष्टे साध्य करणे सोपे जाते.
3. संपत्तीचे मूल्य आणि महत्त्व समजते.
4. अनपेक्षित खर्चांसाठी तयार राहता येते.
5. कौटुंबिक आरोग्य व मानसिक शांती टिकते.
वैयक्तिक बजेट म्हणजे केवळ खर्च आणि उत्पन्नाची गणितं नाहीत, तर ते आपल्या जीवनशैलीचं प्रतिबिंब असतं. योग्य आर्थिक निर्णय घेणं हे यशस्वी आणि स्थिर आयुष्याचं मुख्य काम आहे, आणि हे निर्णय घेण्यासाठी बजेट एक प्रभावी मार्गदर्शक ठरतो.